วิถีแห่งการพัฒนาบุคลากรที่ยั่งยืน

          แก่นแท้ของการพัฒนาบุคลากร มิใช่เพียงแค่ทำให้คนในองค์กรเกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการทำงานให้ดีขึ้นเท่านั้น เพราะเบื้องหลังของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมมนุษย์มีสิ่งที่น่าสนใจอย่างเป็นขั้นเป็นตอนมากมาย ภายใต้บริบทของเวลา และการลงทุน ผู้ที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาคนมักจะเคยถูกถามจากผู้ที่เป็นเจ้าของเงินอยู่เสมอๆว่า ทำอย่างไรที่จะทำให้ผลการพัฒนาบุคลากรเข้ามามีบทบาทที่ชัดเจนในการเพิ่มผลประกอบการขององค์กร ไม่ว่าจะเป็น กำไร รายได้ ยอดขาย ที่หลายๆองค์กรพยายามที่จะวัดออกมาเป็นผลตอบแทนที่ได้รับจากการลงทุน (Return on Investment : ROI) ซึ่งเป็นมุมมองตามหลักเศรษฐศาสตร์ตะวันตก

            แน่นอนที่สุด “การหว่านพืชก็ต้องหวังผล” ดังนั้นในการลงทุนไปกับการพัฒนาคนสิ่งที่ผู้ลงทุนย่อมจะต้องคาดหวังคือ ผลผลิต(ก็คือคนที่มีคุณภาพ) และไปก่อให้เกิด ผลิตผล(ก็คือผลจากการกระทำที่มีคุณภาพสนองสู่เป้าหมายขององค์กรอย่างยั่งยืน) โดยอาศัยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่ถาวรของมนุษย์เป็นตัวชี้วัด สิ่งนี้เป็นผลตอบแทนที่ได้รับจากการลงทุน (Return on Investment : ROI) ซึ่งเป็นมุมมองตามหลักเศรษฐศาสตร์วิถีพุทธ

ความเหมือนที่แตกต่าง

            ถ้าพิจารณาอย่างแยบคายเราจะพบ ความเหมือนที่แตกต่าง ของหลักเศรษฐศาสตร์ในการพัฒนาคนทั้งสองวิถีนี้ กล่าวคือ ๑) สิ่งที่เหมือน ได้แก่ เป้าหมาย (การพัฒนาคน) และ ๒) สิ่งที่แตกต่าง ได้แก่  ผลสุดท้ายของการชี้วัด (ตัวชี้วัด) และรูปแบบวิธีการ ซึ่งพอจะวิพากษ์ได้ดังนี้

เพราะเหตุนี้จึงเกิดผลเช่นนั้น

การพัฒนาคนด้วยการการจูงใจ เป็นหลักการตามวิถีตะวันตก เป็นเรื่องของวัตถุนิยม ทุนนิยม เป็นเรื่องของการกระตุ้นให้คนเกิดการแข่งขัน ความอยากได้ใคร่มี อย่างไม่มีที่สิ้นสุด  ให้คนเกิดความอยากที่จะได้มา พฤติกรรมที่เกิดขึ้นจะเป็นพฤติกรรมที่แสแสร้งเพื่อให้ได้มาในสิ่งที่อยากได้ เมื่อได้มาแล้วความอยากหมดไป ก็ไม่ปรากฎพฤติกรรมให้เห็นอีก ต้องกระตุ้นให้เกิดความอยากอีก เป็นวัฎจักรอย่างนี้เรื่อยไปจนกว่าจะหลุดพ้นไป

การพัฒนาคนด้วยวิธีการสร้างความตระหนักในฐานะที่ได้เกิดมาเป็นคน เป็นเรื่องของมนุษยนิยม เป็นเรื่องที่ชี้ให้เห็นสิ่งดีงามที่มีอยู่ในส่วนลึกของจิตใจคนทุกคนอยู่แล้ว มุ่งเน้นการดำเนินชีวิตในทางที่จะทำให้ลดความอยากได้ใคร่มี ความต้องการที่ตอบสนองสัญชาตญาณดิบของสิ่งมีชีวิตบนโลก

วิถีการพัฒนาคนของเราทุกวันนี้ได้รับอิทธิพลจากองค์ความรู้ตามวิถีตะวันตกอย่างมาก จนหลงลืมวิถีที่ดีงามแห่งความเป็นไทยที่มุ่งเน้นเรื่องมนุษยนิยมกันไป ความมีน้ำใจช่วยเหลือเอื้ออาทรลดน้อยลงไป การแสดงออกซึ่งความจริงใจแทบจะไม่มีปรากฎให้เห็น ส่วนใหญ่จะต้องอิงด้วยผลประโยชน์ที่แอบแฝง แข่งขันเพื่อให้ได้มาในสิ่งที่ตนเองต้องการด้วยทุกวิถีทางโดยไม่คำนึงถึงวิธีการ เป็นเหตุให้ขาดความสง่างามในความเป็นมนุษย์โดยสิ้นเชิง ไม่มีโอกาสได้ใช้สิ่งที่ดีงามที่อยู่ในตัวเอง จนเกิดความเคยชินและตกเป็นทาสของวัตถุนิยมไปตลอดชีวิต ถึงแม้ทฤษฎีตะวันตกจะสามารถอธิบายพฤติกรรมมนุษย์เป็นเชิงเหตุเชิงผลได้ แต่เราอย่าลืมว่าข้อเท็จจริงที่นำมากล่าวอ้างนั้นมาจากการทดลองกับสัตว์ทดลองที่ไม่ใช่ คน การทดลองด้านวิทยาศาสตร์ก็ดี พฤติกรรมศาสตร์ก็ดี ต่างอธิบายโดยเทียบเคียงมาจากพฤติกรรมของสัตว์ทดลอง ซึ่งความเป็นจริงแล้วไม่ควรที่จะนำมาเปรียบเทียบกัน หรือถึงแม้ว่าจะใช้คนมาทดลองจริง ก็ยังไม่สามารถเชื่อมั่นได้ว่า คนอื่นๆจะเป็นเหมือนกับคนที่นำมาทดลองร้อยเปอร์เซ็นต์ ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนแต่มีความเป็นปัจเจกทั้งสิ้น

 สิ่งๆหนึ่งอาจจะดูมีค่ามีความหมายกับบริบทหนึ่ง แต่อาจหาค่าไม่ได้เลยกับอีกบริบทหนึ่ง องค์ความรู้ของตะวันตกจะมีความเหมาะสมกับคนในวิถีการใช้ชีวิตแบบตะวันตก ภายใต้ขนบธรรมเนียมประเพณี และวัฒนธรรมในแบบตะวันตก ซึ่งถูกยกระดับว่าเป็นกลุ่มที่ได้รับการพัฒนาแล้ว เมื่อเรายกรูปแบบองค์ความรู้และระบบต่างๆจากตะวันตกมาใช้ แต่เราไม่ได้ตระหนักถึงรูปแบบวิถีการใช้ชีวิต ภายใต้ขนบธรรมเนียมประเพณี และวัฒนธรรมไทย แน่นอนที่สุดไม่มีใครสามารถรับประกันได้ว่าองค์ความรู้และระบบต่างๆที่ยกมาจากตะวันตกนั้น จะคงอยู่อย่างยั่งยืนและถาวร จนเป็นนิสัยถาวรของคนไทยตลอดไป

ความลุ่มหลงไปกับระบบวัตถุนิยม ทุนนิยม จะทำให้ความงดงาม(สุนทรียภาพ)ในการใช้ชีวิตของคนลดน้อยลงไป เกิดภาวะอารมณ์ที่หยาบกระด้าง มองคุณค่าของสรรพสิ่งจากเพียงภายนอกอย่างเดียวเท่านั้น โดยไม่สามารถหยั่งรู้ลึกลงไปถึงคุณค่าที่อยู่ภายในของสรรพสิ่งได้เลย แต่ด้วยความหลงจึงทำให้เกิดความคิดยึดติดป็นตัวตนสูง(อัตตา) ท้ายที่สุดก็เกิดความทุกข์กับตนเอง

ผลสรุปที่ได้จากการลงทุน

            ตามหลักการวิเคราะห์จากทฤษฎีทุนมนุษย์ ในวิถีตะวันตก เริ่มต้นจากความเชื่อว่า คนเป็นทรัพยากรที่มีคุณค่าและมีศักยภาพ เป็นเหตุให้ต้องมีการลงทุนเพื่อการพัฒนาศักยภาพให้ดียิ่งๆขึ้นไป เพื่อเป็นปัจจัยให้เกิดผลลัพธ์คือการเรียนรู้ที่สร้างความรู้ความสามารถให้คนปฏิบัติงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ/ประสิทธิผล เป็นเหตุให้เกิดผลผลิตที่ดีมีคุณภาพ ทำให้ผลประกอบการขององค์กรเพิ่มสูงขึ้น และผู้ปฏิบัติงานก็จะได้รับค่าตอบแทนสูงตามขึ้นไปด้วย (คุณค่าภายนอก)

            แต่ตามหลักวิถีพุทธนั้นจะตั้งต้นจากความจริงในตัวตนของคน ด้วยข้อเท็จจริงที่ว่าคนทุกคนเกิดมาพร้อมที่จะเรียนรู้ ตั้งแต่เกิดจนตาย และทุกลมหายใจเข้าออกก็คือ ข้อมูล ข้อเท็จจริงที่สามารถนำไปสร้างองค์ความรู้ของตนเองได้ทั้งสิ้น ดังนั้นในวิถีพุทธ คำว่าการลงทุน ไม่ได้หมายความว่า การจ่ายเงินเพื่อแลกสิ่งตอบแทนเท่านั้น แต่การลงทุนในวิถีพุทธจะหมายถึง การลงแรงใจด้วยจิตมุ่งมั่นในการบอกกล่าว แนะนำ แบ่งปัน ข้อมูล ข้อเท็จจริงที่เป็นประโยชน์อย่างเอื้ออาทรกันในการทำงาน ด้วยความมุ่งมั่นที่จะทำให้องค์กรสามารถดำเนิน/ประกอบกิจการไปได้อย่างราบรื่น ไม่ติดขัด ด้วยองค์ความรู้ส่วนใหญ่นั้นจะเกิดจาก ตัวพนักงานที่อยู่ในบริบทนั้นสะสมเป็นระยะเวลาที่ยาวนานจนเกิดความผูกพันกับองค์กร เราเรียกความรู้แบบนี้ว่า Tacit Knowledge(๑) บนสมมติฐานที่ว่าไม่มีใครรู้เรื่องในองค์กรเราได้ดีเท่ากับพวกเราทุกคนที่อยู่ในองค์กรนั้น ซึ่งอาจต้องใช้เงินลงทุนอยู่บ้างในเรื่องของ การบริหารจัดการ แต่ไม่ใช่สิ่งที่ให้ความสำคัญมากนัก สิ่งที่มุ่งเน้นให้ความสำคัญคือ การได้องค์ความรู้จากตัวพนักงานด้วยจิตใจที่มีความมุ่งมั่นและพร้อมที่จะเป็นผู้ให้ (ครูผู้สอน/ผู้ถ่ายทอดด้วยจิตวิญญาณ) ซึ่งสิ่งนี้จะเป็นตัวก่อให้เกิด ภูมิปัญญาองค์กร และเป็นเหตุให้เกิดการเรียนรู้จากรุ่นสู่รุ่น การถ่ายทอดที่อยู่บนวิถีเดียวกัน ทำให้เกิดการทำงานร่วมกันอย่างสอดคล้อง ไม่ขัดแย้ง มีความสุขในการทำงาน ซึ่งเป็นปัจจัยในการเพิ่มประสิทธิภาพ/ประสิทธิผลในการทำงาน ส่งผลให้เกิดผลผลิตที่มีคุณภาพ ทำให้องค์กรมีผลประกอบการที่ดีและเหมาะสม สามารถทำให้พนักงานมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นตลอดช่วงชีวิตการทำงาน เกิดความเจริญงอกงามทางปัญญา พัฒนาจิตใจสู่ความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ (คุณค่าภายใน)