เก็บมาเล่า : ก้อนหิน
เล่นแบบเด็กไทย
สมัย จุก-แกละ
ย้อนวัยกลับไปในสมัยเด็ก คงไม่มีใครปฏิเสธว่า การเล่น เป็นทั้ง ชีวิต และ จิตใจ เล่นกันชนิดที่ว่าข้าวปลาไม่ยอมกิน หนังสือไม่ยอมอ่าน การบ้านไม่ยอมทำ เลยทีเดียว.
ในเมื่อออกจะสำคัญกับชีวิตขนาดนี้ เลยต้องไปค้นไปคว้าดูเสียหน่อยว่าใครหนอช่างคิดเกมการละเล่นออกมาได้หลากหลาย ถูกอก ถูกใจเด็กไทย เล่นกันได้มาจนถึงปัจจุบัน แล้วการละเล่นของเด็กไทยมีอะไรบ้าง แต่ละภาคเล่นเหมือนหรือต่างกันอย่างไร.
พอไปค้นเข้าก็เจอข้อมูลหนึ่งที่น่าสนใจ ซึ่งรวบรวมโดย คุณพินทุสร ติวุตานนท์ จึงขอหยิบยกบางส่วนบางตอนมาเล่าสู่กันฟัง.
การเล่นกับเด็กเป็นของคู่กันมาตั้งแต่กาลครั้งไหน คงไม่มีใครทราบได้ แต่การเล่นก็เป็นเรื่องที่สืบเนื่องแสดงถึงเอกลักษณ์ของชนชาติหรือท้องถิ่นเป็นเรื่องที่ถ่ายทอดเข้าสู่กระแสชีวิตและตกทอดกันมาตั้งแต่รุ่นปู่ย่าตายายของปู่ย่าตายายโน่น.
ตั้งแต่เมื่อเราเกิดมาลืมตาดูโลกก็คงจะได้เห็น ปลาตะเพียน ที่ผู้ใหญ่แขวนไว้เหนือเปลให้เด็กดู เล่น เป็นการบริหารลูกตา แหวกว่ายอยู่ในอากาศแล้ว พอโตขึ้นมาสัก ๓-๔ เดือน ผู้ใหญ่ก็จะสอนให้เล่น จับปูดำ ขยำปูนา แกว่งแขนอ่อน เดินไว ๆ ลูกร้องไห้ วิ่งไปวิ่งมา โดยที่จะคิดถึงจุดประสงค์อื่นใดหรือไม่สุดรู้ แต่ผลที่ตามมานั้นเป็นการหัดให้เด็กใช้กล้ามเนื้อมือ กล้ามเนื้อแขนประสานกับสายตา.
พอโตขึ้นมาวิ่งเล่นเองได้เด็กไทยก็จะได้รับการถ่ายทอดวิชาการเล่นต่อจากเด็กรุ่นพี่เป็นอย่างนี้สืบต่อไปเรื่อย ๆ มีทั้งแบบเล่นกลางแจ้ง และในร่ม มีทั้งการละเล่นที่มีบทร้องประกอบ แล้วก็ไม่มีบทร้องประกอบ เท่าที่กรมพลศึกษาได้รวบรวมไว้ก็มีมากถึง ๑,๒๐๐ ชนิดเลยทีเดียว.
โดยการละเล่นของเด็กไทยแต่ละภาคจะแตกต่างกันออกไป เนื่องจากในแต่ละภาคมีลักษณะเฉพาะตัวที่ไม่เหมือนกันทั้งในด้านภาษา วัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อ สภาพแวดล้อม ทำให้การละเล่นของเด็กแต่ละภาคต่างกันไปบ้างในเรื่องของบทร้องประกอบการละเล่น กติกา และอุปกรณ์.
แต่ละท้องถิ่นเด็ก ๆ จะคิดประดิษฐ์อุปกรณ์ประกอบการเล่นหรือทำของขึ้นมาเล่นเอง โดยนำวัสดุที่มีตามธรรมชาติหาได้ใกล้ตัวมาใช้.
เด็กภาคเหนือ จะนำมะม่วงขนาดเล็กที่กินไม่ได้มาร้อยเชือกแล้วใส่เดือย นำมาใช้ตีกันเรียกว่าเล่นไก่มะม่วง หรือนำเอาไม้เล็ก ๆ มาเล่นกับลูกมะเขือ หรือมะนาวเรียกว่า หมากเก็บไม้หรือไม้แก้งขี้ เล่นเก็บดอกงิ้ว ซึ่งคนเล่นจะรอให้ดอกงิ้วหล่น ใครเห็นก่อนก็ร้อง อิ๊บ มีสิทธิ์ได้ดอกงิ้วดอกนั้นไปร้อยใส่เถาวัลย์ ใครได้มากที่สุดก็ชนะ หรือเล่นบ่าขี้เบ้าทรายก็ใช้ทรายปนดินที่นำมาปั้นเป็นก้อนกลม ๆ มากลิ้งในร่องซึ่งขุดกันริมตลิ่งแม่น้ำนั่นเอง..
ส่วนของเล่นที่ทำกันก็เช่น กล้องกบ ใช้ลำไม้ไผ่มีรูกลวงเล็ก ๆ และไม้แกนซึ่งเหลาพอดีกับรูไม้ เอาใบหญ้าขัด (ขัดมอน) นั้นเป็นก้อนยัดลงไปในรูกระบอก เอาแกนแยงจนสุดลำแล้วใส่ก้อนหญ้าอีกก้อน เอาแกนแยงเข้าไปอีกหญ้าก้อนแรกก็จะหลุดออกพร้อมกับเสียงดังโพละก้อนหญ้านี้อาจใช้ลูกหนามคัดเค้า หรือมะกรูดลูกเล็กแทนได้.
ลูกโป่งยางละหุ่ง ใช้ยางที่กรีดจากต้นละหุ่งหรือจากการเด็ดใบ หาอะไรรองน้ำยางไว้ แล้วเอาดอกหญ้าขดเป็นวงจุ่มน้ำยางให้ติดขึ้นมา ค่อย ๆ เป่าตรงกลางบ่วงดอกหญ้า ยางละหุ่งจะยืดและหลุดเป็นลูกโป่งสีรุ้งแวววาว ลอยไปได้ไกลๆ แล้วไม่แตกง่ายด้วย.
ของเล่นเด็กภาคอีสาน เล่นข้าวเหนียวติดมือ โดยเอาข้าวเหนียวมาปั้นจนได้ก้อนเท่าหัวแม่มือ แบ่งผู้เล่นเป็นสองฝ่าย ให้ฝ่ายเริ่มเล่นส่งข้าวเหนียวต่อ ๆ กันโดยใช้มือประกบจนครบทุกคนแล้วให้อีกฝ่ายทายว่าข้าวเหนียวอยู่ในมือใคร.
ดึงครกดึงสาก เอาเชือกมาพันครกตำข้าว ปลายเชือก ๒ ข้างผูกไว้กลางด้ามสาก แต่ละข้างมีผู้ถือสาก ๔ คน แล้วออกแรงดึงพร้อม ๆ กัน ฝ่ายใดร่นมาติดครกถือว่าแพ้.
เล่นหมากพลู นำหมาก ปูน แก่นคูน ยาเส้น มาตั้งข้างหน้าผู้เล่นเป็นกอง ๆ ให้ผู้เล่นคนแรกส่ายมือเหนือสิ่งของที่กองไว้เร็ว ๆ อีกฝ่ายหนึ่งบอกชื่อสิ่งของ ๑๐ อย่าง คนส่ายมือก็ตะครุบของสิ่งนั้นทันทีตะครุบผิด ก็ถูกทำโทษโดนเขกเข่า.
ของเล่นของเด็กภาคใต้ ทางภาคใต้ของธรรมชาติที่เด็กนำมาเล่นกันมากคือมะพร้าวลูกยาง (พารา) และเม็ดมะม่วงหิมพานต์ซึ่งหาง่ายมีทุกจังหวัด.
ถีบลูกพร้าว ใช้มะพร้าวแก่จัดไม่ปอกเปลือก ๑ ผล ผู้เล่นแบ่งเป็นสองกลุ่ม จับไม้สั้นไม้ยาวหรือใช้วิธี ชันชี เพื่อหากลุ่มผู้ถีบผลมะพร้าวกลุ่มแรก เมื่อเริ่มเล่นให้ทั้งสองกลุ่มยืนเป็นวงกลมหันหน้าเข้าหากันโดยยืนสลับกัน นำผลมะพร้าววางกลางวงวางกันมะพร้าวลงดิน จากนั้นผู้เล่นทั้งหมดจับมือกันให้แน่น ถ้าคนเล่นมี ๖ คน ๓ คนจะถีบยับผลมะพร้าว อีก ๓ คนเป็นหลัก ถ้าฝ่ายถีบมีใครล้มก้นแตะพื้นก็แพ้ ให้ฝ่ายเป็นหลักมาถีบแทน.
ร่อนใบพร้าว นำใบมะพร้าวที่ยังติดก้านมาตัดให้ด้านที่มีก้านโตเสมอกัน ใช้มือฉีกใบมะพร้าวออกให้มีขนาดเท่ากัน วิธีเล่นคือจับใบมะพร้าวชูขึ้นเหนือไหล่ จับส่วนที่เป็นใบซึ่งฉีกออกแล้วขว้างไปสุดแรง ใบมะพร้าวก็จะหลุดออกจากก้าน ใครขว้างได้ไกลที่สุดก็เป็นผู้ชนะ.
ตอกเมล็ดยางพารา สถานที่เล่นควรเป็นพื้นไม้หรือซีเมนต์ ผู้เล่นมี ๒ คน จับไม้สั้นไม้ยาวเพื่อหาฝ่ายตั้งและฝ่ายตี ฝ่ายตีจะนำเมล็ดยางของฝ่ายตั้ง ตั้งลงกับพื้น แล้วนำเมล็ดยางของตัวเองวางข้างบนของฝ่ายตั้ง ใช้มือข้างหนึ่งจัดเมล็ดยางทั้งสองซ้อนกันมืออีกขัางกำหรือแบตามถนัดตอกลงบนเมล็ดยางที่ซ้อนอยู่ ถ้าของฝ่ายใดแตก ฝ่ายนั้นก็แพ้.
ยกตัวอย่างกับพอหอมปากหอมคอแค่นี้ก่อน เพราะถ้าจะร่ายกันให้หมดคงต้องใช้หลายสิบหน้ากระดาษ อย่างที่กล่าวไปแล้วในตอนต้นว่าการละเล่นแบบเด็กไทยมีเป็นร้อยเป็นพันชนิด ซึ่งแต่ละชนิดก็ล้วนแล้วแต่มีคุณค่าทั้งสิ้น ถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมพื้นบ้านเท่า ๆ กันกับเป็นการสะท้อนวิถีชีวิต ความคิด ความเชื่อของคนในท้องถิ่นนั้น ๆ มาตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน.
และเนื่องจากเป็นการ เล่น ผู้ใหญ่บางคนจึงอาจไม่เห็นคุณค่า ทว่าหากจะมองวิเคราะห์กันอย่างจริงจังแล้ว คุณค่าของการละเล่นของเด็กไทยเรานี้มีนับเอนกอนันต์ ทั้งประโยชน์ทางกาย อันได้จากการออกกำลังทั้งกลางแจ้งและในร่ม เริ่มตั้งแต่เด็กเล็ก ๆ เล่น จับปูดำ ขยำปูนา หรือ โยกเยกเอย น้ำท่วมเมฆ เด็กก็จะได้หัดใช้กล้ามเนื้อต่าง ๆ ในตัวพร้อมกับทำท่าให้เข้ากับจังหวะ.
พอโตขึ้นมาหน่อยก็จะชอบเล่นกลางแจ้งกับเด็กคนอื่น ๆ เป็นกลุ่มเล็กบ้างใหญ่บ้าง เช่น ขี่ม้าก้านกล้วย ตาเขย่ง ตีลูกล้อ วิ่งเปี้ยว ขี่ม้าส่งเมือง ตี่จับ เตย ฯลฯ ซึ่งการละเล่นแต่ละอย่างยังช่วยฝึกการสังเกต ไหวพริบ การใช้เชาวน์ปัญญา ฝึกความอดทน ฝึกความซื่อสัตย์ และฝึกความรับผิดชอบให้กับเด็กอีกด้วย.
